آدمیان در طول تاریخ حیات اجتماعی شان از انواع انحراف ها و آسیب های اجتماعی رنج برده اند و همواره در جستجوی عوامل رهایی از آن بحران ها بوده اند. مطالعه جامعه شناختی آسیب های اجتماعی در چند دهه اخیر بیش از گذشته در محافل دانشگاهی مورد توجه قرار گرفته است. عوارض ناهنجاری های اجتماعی کمتر از بیماری های جسمانی نیست. به همین دلیل شناسایی آنها و انگیزه های به وجود آمدن آنها و نیز راه های پیشگیری از آنها لازم است.
مفهوم آسیب شناسی اجتماعی
آسیب شناسی اجتماعی مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی به عاریه گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که دانشمندان بین بیماری های عضوی و انحرافات اجتماعی قائل می شوند. در واقع با شکل گیری و رشد جامعه شناسی در قرن نوزدهم، بهره گیری از علوم مختلف برای بیان فرآیندهای اجتماعی معمول شد و در نتیجه بسیاری از اصطلاحات رایج در علوم دیگر چون زیست شناسی، علوم پزشکی و زمین شناسی در جامعه شناسی نیز به کار گرفته شد که از آن جمله کلمه آسیب شناسی Pathology را می توان نام برد. این واژه از ریشه یونانی Path=Patho به معنی رنج، محنت، احساسات و غضب و Logy به معنای دانش و شناخت ترکیب یافته است، بنابراین Pathology به معنای ناخوشی شناسی، مرض شناسی، علم تشخیص امراض، مطالعه عوارض و علائم غیر عادی به کار می رود.( آریانپور کاشانی، فرهنگ کامل انگلیسی فارسی، ج،4 ص 3821).آسیب شناسی در اصطلاح علوم طبیعی عبارت است از شناخت ریشه بی نظمی ها در ارگانیسم انسانی، بنابراین در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه، اصطلاح آسیب شناسی اجتماعی Social Pathology برای مطالعه و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی و انحرافات اجتماعی به کار می رود.
مقاصد و وظایف آسیب شناسی اجتماعی عبارتند از:
الف) مطالعه و شناخت آسیب های اجتماعی و دلایل پیدایی آنها.
ب) پیشگیری از وقوع جرم و انحراف در جامعه به منظور بهسازی محیط زیست جسمی و خانوادگی.
ج) درمان کجروی اجتماعی با به کارگیری روش های علمی و استفاده از شیوه های مناسب برای قطع ریشه ها و انگیزه های این کجروی ها.
د) تداوم درمان برای پیشگیری و جلوگیری از بازگشت مجدد انحرافات اجتماعی.
رفتار انحرافی، رفتاری است که به طریقی با انتظارهای رفتاری مشترک یک گروه خاص سازگاری ندارد و دیگر اعضای جامعه آن را ناپسند یا نادرست می دانند. در واقع، هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزش ها و هنجارها تبعیت کنند، اما همواره عده ای پیدا می شوند که پاره ای از این ارزش ها و هنجارها را رعایت نمی کنند. شایان ذکر است که انحراف های اجتماعی به انحراف های فردی و گروهی، آگاهانه و ناآگاهانه، طبیعی و سازنده قابل تقسیم اند.
مفهوم آسیب شناسی دینی
با توضیح و تبیین آسیب شناسی اجتماعی روشن می شود که آسیب شناسی دینی درصدد مطالعه و شناخت و پیشگیری و جلوگیری از بازگشت مجدد بحران هایی است که با انتظارهای دینی، جامعه دینی ایران و ماهیت اسلام سازگاری ندارد. توضیح مطلب آن که آسیب ها و بحران ها و، به تبع، پیشگیری و درمان آنها به دو شاخه تعلق دارد: نخست به ماهیت دین و آن گاه به وجود دین. ماهیت دین عبارت است از «ما جاء به النبی» یعنی آنچه از سوی پیامبر و پیشوایان دینی به ما رسیده است؛ همان حقایق، معارف و احکامی که به صورت نص ظاهر شده اند. اما وجود خارجی دین عبارت است از دینی که در جامعه جریان پیدا می کند و نهادهای اجتماعی و روابط میان دینداران را پدید می آورد. موافقان و مخالفان و مذاهب مختلف را تحقق می بخشد. البته این حقایق و امور خارجی اگرچه منسوب به دین اند، ولی تنها زاییده ماهیت دین نیستند و ده ها عامل فرهنگی، اجتماعی و روانی نیز بر آنها تأثیر می گذارند.
ماهیت دین اسلام، به لحاظ اعجاز قرآنی، از انحراف و اعوجاج مصون است، اما در بخش روایات به دروغ پردازان و راویان جعال و کذاب مبتلا می شود. به همین دلیل آسیب شناسی روایات، خصوصاً مأثوراتی که در اختیار عامه مردم قرار دارند، ضروری است. آسیب شناسی در باب ماهیت دینی به معنای معرفت دینی و درک اندیشمندان دینی از دین نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. تاریخ معرفت دینی گواه حضور اندیشه های باطل و خرافی و غیرمطابق با متون دینی و تفسیر به رأی در میان معارف دینی است که باید به اصلاح و حذف آنها پرداخت و در بازفهمی و کسب معارف صحیح دینی تلاش مجدد کرد. گاه ماهیت و معرفت به دین از آسیب های دینی در امان است، ولی جامعه دینی از حقیقت دین و نهادهای دینی و روابط اجتماعی متدینان از معارف اصیل دینی فاصله گرفته اند و به نام دین به سوءاستفاده ها و تصمیم گیری های نادرست، مشروعیت می بخشند و در یک کلام، جامعه، مصداق کلام سرور شهیدان می شود که فرمود: «الناس عبید الدنیا و الدین لعق علی السنتهم یدورونه ما درت به معایشهم فاذا محصوا بالبلاء قل الدیانون» ترجمه: انسان ها بندگان دنیایند و دین، آویز زبان آنان است و تا وقتی که معیشت شان از راه دین بگذرد با آن بازی می کنند، ولی همین که امتحان های دشوار پیش آید دینداران، اندک می شوند( تحف العقول، فرمایشات امام حسین(ع)). وقتی سخن از آسیب های جامعه دینی و وجود خارجی دین می رود، تنها جامعه عوام مدنظر گرفته نمی شود، بلکه جوامع و نهادهای خواص از جمله نظامیان، دانش پژوهان، دانشگاهیان، روحانیون و حاکمان نیز مورد نظر است.
آسیب شناسی معرفت دینی
اندیشمندان و متفکران اسلامی معاصر از جمله سید جمال الدین اسد آبادی، اقبال لاهوری، شریعتی، آیت الله مطهری، علامه طباطبایی و همچنین بسیاری از محققان پیشین از جمله علامه حلی، خواجه نصیر طوسی، ابن سینا، فارابی، غزالی و... در این مسیر گام برداشته و از انحرافات فکر دینی جلوگیری کرده و به دفاع از اندیشه اصیل دینی پرداخته اند. برای نمونه مرحوم مطهری اعتقاد غلط نسبت به مفاهیمی همچون معاد، شفاعت، تقیه، انتظار فرج، صبر، سیستم اخلاقی اسلام، حکومت اسلامی، اقتصاد اسلامی، قوانین جزایی اسلام، حقوق زن در اسلام، قوانین بین المللی اسلام را منشأ انحطاط مسلمین معرفی می کرد و آسیب شناسی در این قلمرو را ضروری می دانست ( استاد مرتضی مطهری، انسان و سرنوشت، ص20).سید جمال الدین اسدآبادی نیز در مقالات جمالیه و عروه الوثقی مهمترین پرسش خود را در علت یابی انحطاط مسلمین جستجو می کرد و برطرف کردن معارف غلط و ذلیلانه در حوزه دین و ذلت و ضعف مسلمین را پاسخ آن می دانست و به همین دلیل کلید حل معضلات مسلمین را حضور علمای جلیل و سلاطین مقتدر معرفی می کرد.
جامعه اسلامی ایران پس از سپری کردن 25 سال از عمر مبارکش، گرفتار دو آسیب مهم در معرفت دینی شده است: نخست سکولاریزم و نفی حضور اجتماعی دین و به حاشیه راندن آن از صحنه فعالیت های اجتماعی؛ و دوم اندیشه جامعیت دین و حضور تمام عیار آن در همه صحنه های فردی و اجتماعی و به حاشیه راندن علوم تجربی و اندیشه های عقلی. توضیح مطلب آن است که متفکران ایرانی در باب قلمرو و انتظار بشر از دین به دو دسته اساسی منشعب می شوند:
نخست، دسته ای که پاسخ هر پرسشی را از درون دین جستجو می کند و بهره ای از واقعیت برای دو ابزار دیگر شناخت یعنی حس و تجربه قایل نمی شود، این رویکرد در دوران قاجاریه و قبل از آن طرفداران فراوانی داشت و متفکرانی همچون غزالی بر این عقیده اصرار داشتند.
دسته دوم، نقطه مقابل رویکرد نخست بوده و به حذف دین از زندگی اجتماعی و لاغر کردن آن تأکید می ورزیدند. بسیاری از قلم به دستان دوران قاجاریه با ورود تمدن غرب به جامعه ایران خصوصاً پس از شکست ایران در جنگ با روس، میزبان این فرآیند فکری یعنی سکولاریزم شدند. این گروه با دیدن پیشرفت و تمدن مغرب زمین شیفته بی چون و چرای غرب شدند و بدون توجه به بنیادهای فکری و نظری این فرآیند، دینداری و حضور اجتماعی دین را عامل عقب ماندگی مسلمین قلمداد کردند. از این رو با اعزام دانشجویان به اروپا، محصول نامیمونی چون روشنفکری سکولار با دایگی انگلیس و فرانسه در سرزمین ایران پدید آمد. میرزا آقا خان، احمد روحی، افضل الملک، آخوندزاده، فروغی و صادق هدایت، دشتی، نمونه هایی از این طیف گسترده اند. این جریان با پیروزی انقلاب اسلامی کم رنگ و تا حدودی ناپدید شد. پس از جنگ تحمیلی و خصوصاً در این دهه اخیر این فکر نامیمون با رنگ و لعاب دینی پا به عرصه اندیشه دینی نهاد و در این زمان اندک، تا حدودی کامیاب نیز بود و بخش وسیعی از نسل جوان را به خود جلب کرد.
این تفکر که از آن به سکولاریزم اسلامی و دینی نام می برند و تأییدات درون دینی نیز بر آن نهاده می شود، مهمترین آسیب در جامعه اسلامی ایران است.احیاگران دینی از سید جمال الدین و شیخ محمد عبده و رشید رضا گرفته تا شریعتی، مطهری و در رأس همه امام خمینی(ره) حذف دین از صحنه اجتماع و آمیختگی تفکر خالص و ناخالص یا سره از ناسره در اندیشه دینی را عامل عقب ماندگی مسلمین معرفی می کردند و به همین دلیل ایدئولوژیک کردن دین و حضور آن در صحنه اجتماع توسط مرحوم شریعتی و مطهری مطرح شد و اندیشه ولایت مطلقه فقیه و دولت فقهی و حکومت دینی توسط حضرت امام(ره) بسط و گسترش پیدا کرد. این اندیشه عامل اصلی پیروزی انقلاب اسلامی بودو نمونه های تاریخی از حوادث ایران مبنی بر اندیشه اجتماعی اسلام برای اثبات مدعا کافی است. نکته قابل توجه اینکه نباید از طیف دیگر یعنی اسلام شناسان بی درد غفلت کرد؛ متدینانی که با بی توجهی به مقتضیات و نیازهای زمان در اندیشه سنتی خود فرو رفته و نه درد عقب ماندگی مسلمین را احساس می کنند و نه به درمان این عویصه می پردازند.
آسیب شناسی دین پژوهی معاصر
تبیین آسیب شناسی طبیعی و اجتماعی، آسیب شناسی دینی و دین پژوهی تا حدودی را روشن می سازد. آسیب شناسی دینی در صدد کشف و تحلیل کجروی های معرفتی و رفتارهای دینی و معرفی راه کارهای درمان آنها است.آسیب ها و بحران های دینی و به تبع، پیشگیری و درمان آنها به دو شاخه تعلق دارد: نخست به ماهیت و چیستی دین و دوم به وجود و تحقق دینداری.ماهیت و چیستی دین، عبارت است از حقایق و معارف و احکامی که از ناحیه پیشوایان و منابع دین یعنی قرآن و سنت و عقل قطعی اظهار می شود. این ساحت از دین، به دلیل اعجاز قرآنی و عصمت نبوی و ولوی و بدیهیات عقلی، از انحراف و آسیب مصون است.هر چند دروغ پردازان و راویان کاذبی، گفته های غیر واقع را به پیشوایان دین نسبت داده، و سنت را با واسطه، دچار آسیب ساخته اند، اما علم رجال، ابزار مهمی برای آسیب شناسی و آسیب زدایی آن کج روی است و نیز فرآیند استدلال و به کارگیری عقل قطعی و استناد نظریات به بدیهیات ممکن است اسیر مغالطات منطقی شود که رعایت شرایط برهان و قواعد صوری منطق، چاره ساز این آسیب است؛ بنابراین، وقتی از آسیب شناسی دینی در حوزه ماهیت دین سخن به میان می آید، مقصود، آسیب شناسی معرفت دینی و درک اندیشه وران از متون و منابع دینی است.
تاریخ معرفت دینی، گواه بر حضور اندیشه های باطل و خرافی و غیر مطابق با متون دینی است که در فرهنگ اسلامی از آن، به تفسیر به رأی یاد می شود.وجود و تحقق دین و دینداری نیز از آسیب ها و کجروی ها مصون نیست و الزاماً این آسیب ها، زاییده ماهیت یا معرفت دینی نیستند و می توان در کشف علل آنها به عوامل فرهنگی، اقتصادی، تربیتی، روانی و اجتماعی اشاره کرد. گاه جامعه دینی و رفتار دینداران و نهادهای دینی، از معارف اصیل اسلام فاصله می گیرند و به نام دین، انحراف های اجتماعی و فردی را مشروعیت می بخشند.شناخت آسیب ها و مغالطه های دین پژوهی نه تنها به توده مردم و نسل جوان مدد می رساند تا به آسانی در دام جریان های دین پژوهی منحرف و آسیب پذیر نیفتند؛ بلکه به دین پژوهان و دانشجویان فلسفه و الاهیات نیز کمک فراوانی می کند تا تجربه دین پژوهانِ گرفتار مغالطه را تکرار نکنند و با احتیاط در این عرصه گام بردارند و عجولانه دستاوردهای دین پژوهان مغرب زمین و مسیحیت را بر اسلام تطبیق نکنند.تأکید آیات قرآن و روایات پیشوایان دین مبنی بر جلوگیری از آمیزش حق و باطل و شبهه افکنی، ضرورت مسئله را تقویت می کند.خداوند متعالی می فرماید: «وَلاَ تَلبِسُوا الحَق بِالبَاطِلِ» (آل عمران: 71)، ونیز می فرماید: «لِمَ تَلبِسُونَ الحَق بِالبَاطِلِ ( آل عمران: 71) .امیر مومنان در نهج البلاغه خطبه 50 می فرماید: «فلو ان الباطل خلص من مزاج الحق لم یخف علی المرتادین و لو ان الحق خلص من لبس الباطل انقطعت عنه السن المعاندین و لکن یؤخذ من هذا ضغث و من هذا ضغث فیمزجان فهنالک یستولی الشیطان علی اولیائه»لازمه پرهیز از شبهات و انحرافات دینی، شناخت حق و باطل و جلوگیری از آمیختگی آنها است.
وقتی سخن از دین پژوهی معاصر به میان می آید، به جریان ها و شخصیت هایی ناظر است که در حوزه مطالعات دینی و گرایش های گوناگون دین پژوهی (تفسیر، کلام، فلسفه دین، روانشناسی دین، جامعه شناسی دین، مردم شناسی دین، هنر و ادبیات دینی و...) سخن گفته، و تا حدودی بر معرفت دینی جامعه تأثیر گذاشته اند. خواه به معنای تخصصی و فنی آن، دین پژوه یا مفسر دین معرفی شوند یا خیر.آسیب شناسی دین پژوهی در جایگاه رشته و شاخه معرفتی از دین پژوهی طراوت و تازگی خاصی دارد؛ به همین دلیل، در باب شناسایی مسائل و پرسش های آن باید از رشته های آسیب شناسی طبیعی و اجتماعی مدد گرفت. صاحب نظران علوم اجتماعی در تعریف کجروی از مفاهیمی چون نظم اجتماعی، وجدان جمعی، همنوایی مبتنی بر تشابه و تفاوت بهره می گیرند و رابطه تنگاتنگی بین این مفاهیم با کج روی ترسیم می کنند.( جامعه شناسی کجروی، ص 30 و 31). در آسیب شناسی دین پژوهی نیز باید مفاهیمی مانند معرفت دینی مضبوط، دین جامع نگر، تفسیر به رأی و غیره را به میدان آورد. آسیب شناسی اجتماعی به مثابه دانش نو، مطالعه آسیب ها و بحران ها و ناهنجاری های اجتماعی و کشف علل و عوامل پیدایی آنها و پیشگیری از وقوع جرم و انحراف در جامعه را به عهده دارد.
این رسالت به منظور بهسازی محیط زندگی اجتماعی و خانوادگی و درمان انواع کجروی های اجتماعی با به کارگیری روش های علمی و تداوم درمان برای پیشگیری و جلوگیری از بازگشت دوباره انحرافات اجتماعی انجام می پذیرد.آسیب شناسی دین پژوهی نیز در جایگاه شاخه جدید دین پژوهی، مطالعه آسیب ها و ناهنجاری های معرفتی در عرصه دین و کشف علل و عوامل ظهور و پیشگیری از فعلیت آنها در مطالعات دینی دین پژوهان را عهده دار است و این رسالت نیز برای کشف انواع مغالطات و کج فهمی ها و انحرافات دینی در عرصه اندیشه و رفتار فردی و جمعی انجام می پذیرد.مباحث مربوط به آسیب شناسی اجتماعی پیوند عمیقی با نیازهای اساسی انسان و زیست اجتماعی او و عناصر نگهدارنده نظم و تقابل آن با کجروی و ناهنجاری و جرم و بزه های اجتماعی دارد. مباحث مربوط به آسیب شناسی دین پژوهی نیز با نیازهای دینی انسان، پیوندی مستقیم دارد.
در آسیب شناسی اجتماعی، شناخت پدید آورندگان کجروی، تبیین روان شناختی، فرهنگی، جامعه شناختی، و... از کجروی ها و کنترل اجتماعی آنها اهمیت ویژه ای دارد. در آسیب شناسی دین پژوهی نیز شناخت بدعت گران و التقاطیان و تبیین علمی، فلسفی، کلامی و معرفتی آسیب ها و راهکارهای درمانی آنها مهم است؛ البته کجروان اجتماعی که پدید آورندگان جرم های جامعه اند، به دو دسته کجروان و آسیب سازان فعال و غیر فعال تقسیم می شوند.کجروان معرفت دینی نیز به این دو شعبه انشعاب پذیرند. اگر در آسیب شناسی اجتماعی از جنایت، مصرف مواد مخدر، الکل، تجاوز جنسی، خودکشی و... سخن به میان می آید، در آسیب شناسی دینی از نسبیت معرفت دینی، التقاط، تفسیر به رأی، بدعت و... بحث می شود. تفاوت جدی میان آسیب شناسی اجتماعی با آسیب شناسی دینی (افزون بر مصادیق آسیب ها) در معیار کشف کجروی ها و آسیب ها است. در معیار کشف کجروی های اجتماعی، آداب و رسوم و سنن، نقش مهمی دارند؛( ساموئل کینگ: جامعه شناسی، ترجمه مشفق همدانی، ص 58 و 59) ولی معیار کشف آسیب های دینی، منطق و متون دینی اند. بر این اساس، کجروی های اجتماعی، گاهی بر حسب زمان و مکان، جایگاه و مقام فرد و نتیجه متغیرند. گرچه هنجارها و ناهنجاری های ثابت برای تمام آحاد جامعه نیز وجود دارد،( محمدحسین فرجاد: آسیب شناسی اجتماعی و جامعه شناسی انحرافات، ص 84 و 85). معرفت یا رفتار دینی بر اساس آموزه های ثابت دین ارزیابی می شوند و نباید از زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در پیشداوری آنها بهره جست.
خلاصه سخن آن که نو بودن دانش آسیب شناسی دین پژوهی در جایگاه شاخه معرفتی از دین پژوهی اقتضا می کند که با شبیه سازی و مقایسه با آسیب شناسی اجتماعی، مسئله شناسی شود. شایان ذکر است که نو بودن این دانش، بدین معنا نیست که اندیشه وران و متفکران اسلامی از دیر زمان به کشف بحران های فکری و رفتاری دینی در عرصه ماهیت و تحقق دین نکوشیده اند. فارابی، ابن سینا، غزالی، فخررازی، خواجه طوسی، علامه حلی و دین پژوهان معاصر از جمله سید جمال الدین اسدآبادی، اقبال لاهوری، شریعتی، مطهری، طباطبایی و... در این مسیر گام های بلندی برداشته اند.سید جمال الدین اسدآبادی، در عروه الوثقی مهمترین پرسش خود را به علت انحطاط مسلمانان اختصاص می دهد و معارف غلط در حوزه دین و ذلت و ضعف مسلمانان و حضور عالمان جلیل و سلاطین مقتدر را کلید حل معضلات مسلمانان معرفی می کند.
استاد مطهری، تفسیر نادرست از مفاهیم دینی مانند معاد، شفاعت، تقیه، انتظار فرج، صبر، سیستم اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، جزایی و حقوقی اسلام را منشأ انحطاط معرفی می کند.( مرتضی مطهری: انسان و سرنوشت، ص 20).این توجه و عنایت دین داران و عالمان دینی به تحریف منحرفان و بدعت گذاران به جهت رسالت و وظیفه دینی آنها است و این رسالت، به عالمان اسلام اختصاص ندارد. سقراط، افلاطون، ارسطو، نو افلاطونیان و متفکران قرون وسطا از جمله آگوستین قدیس، آنسلم قدیس، توماس آکوئیناس و اندیشه وران جدید و معاصر مانند دکارت، اسپینوزا، کانت و فیلسوفان اگزیستانس و... نیز عهده دار این رسالت بوده اند.بیش از همه، پیشوایان دین یعنی پیامبران و اولیای الهی در آسیب شناسی و آسیب زدایی در عرصه معرفت و رفتار دینی کوشیده اند. تاریخ اسلام، مملو از دغدغه های رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) و امامان اطهار(علیهم السلام) در قبال انحراف های دینی منافقان و کج اندیشان و بدعت گذاران است.
امام خمینی(ره) در آغاز حرکت الهی خود در نجف اشرف، تمامی جوانانِ روحانی و دانشجو را با نگاهی نو، همه سویه، ژرف و جامع به دین فراخوانْدند و فرمودند: «حس مسئولیت نسل جوان و کوشش های بی شائبه آنان در راه دفاع از اسلام و نوامیس قرآن مجید، در خور تقدیر و امیدواری است. این جانب در این تبعیدگاه ثانوی، چشم امیدم به جوانانِ روحانی و دانشگاهی مسلمان بوده و انتظار دارم که با تهذیب نفس و اخلاص، مطالعات و تحقیقات وسیع و دامنه داری را در زمینه شناخت احکام اسلامی و مبانی نورانی قرآن آغاز نمایند؛ اسلام واقعی را بشناسید و بشناسانید».
جوانان و دام منافقان
تفسیرهای شیطانی و تحمیل خواسته های خود بر مفاهیم نورانی مانند قرآن و نهج البلاغه، یکی از شیوه های گمراه سازیِ منافقان بوده و هست. بر این اساس حضرت امام خمینی رحمه الله پس از پیروزی انقلاب، به تمامی جوانان هشدار دادند: «جوانان عزیز دبیرستانی و دانشگاهی توجه کنند که سران و سردمداران گروه ها که می خواهند به اسم اسلام پایه های آن را سست کنند و جوانان را به دام اندازند، هیچ اطلاعی از اسلام و اهداف قوانین آن ندارند، و با خواندن چند آیه از قرآن و چند جمله از نهج البلاغه و تفسیرهای جاهلانه و غلط، نمی شود اسلام شناس شد. در حقیقت تمسک به قرآن و نهج البلاغه، برای کوبیدن اسلام و قرآن است تا راه را برای رهبران غربی و شرقی خود باز کنند و شما جوانان عزیز و سرمایه های کشور را بر ضد مصالح کشور خودتان بسیج نمایند. ای جوانان عزیز! هوشیار باشید [و] با تفکر و تعقل، فعالیت این منافقینِ بلندگوی غرب و منحرفین... را بررسی نمایید».
وظیفه جوانان مسلمان
راهزنی فرهنگی و انحراف فکری انسان ها، جنایتی بزرگ و جبران ناپذیر است. این عمل ناجوانمردانه، با هجوم اندیشه های شوم و هجوم سپاه نامرئی دشمن، به صورت ویروس های فکری و شبهه های ویرانگر عقیدتی پدید می آید؛ شبیخونی که تنها راه رهایی از آن، فراگیری دانش های دینی و قوی ساختن بنیان های اعتقادی است. حضرت امام رحمه الله در این باره فرموده است: «توجه نسل جوان به شناسایی و شناساندن چهره واقعی اسلام، موجب تقدیر است. ما امروز قبل از هر چیز وظیفه داریم تبلیغات اجانب و عمال استعمار را خنثی کنیم. شما نسل جوان موظف هستید غرب زده ها را از خواب بیدار کنید و فجایع حکومت های ضد انسانی آن ها و عمال آن ها را برملا نمایید». ایشان در جای دیگری می فرماید: «در شناسایی اسلام بیشتر جدیت کنید. تعالیم مقدسه قرآن را بیاموزید و به کار بندید. با کمال اخلاص در نشر و تبلیغ و معرفی اسلام به ملل دیگر و پیشبرد آرمان های بزرگ اسلام بکوشید».
جوانان و خطر اندیشه های وارداتی
هدف دشمنان اسلام و استقلال ما آن است که افق نگاه جوانان را به سوی خواسته های شیطانی خویش تنظیم کنند و با عناوین فریبنده، جوانان را منحرف سازند. حضرت امام خمینی رحمه الله با اشاره به این نکته مهم فرموده است: «عوامل و ایادی استعمار که می دانند با آشنایی ملت ها، به خصوص نسل جوان تحصیلکرده به اصول مقدسه اسلامی، سقوط و نابودی استعمارگران وقطع دست آنان از منافع ملت ها و کشورهای استعمار شده قطعی خواهد بود، به کارشکنی پرداخته و می کوشند که با سمپاشی و آلوده ساختن اذهان و افکار جوانان، از جلوه گر شدن چهره تابناک اسلام جلوگیری نمایند و با عناوین فریبنده و مکتب های رنگارنگ، جوانان ما را منحرف سازند».
جوانان؛ نقطه امید
جوانان متعهد و دین باور ایران اسلامی، نقشی اساسی در پیروزی انقلاب اسلامی و حفظ استقلال و آزادی ملت رشید ایران داشته، در صحنه های مختلف از کیان اسلام و انقلاب دفاع و پاسداری کرده اند. بر همین اساس، امام خمینی رحمه الله جوانان را نقطه امید و پاسدار مکتب معرفی کرده، چنین فرموده است: «این جانب در این نفس های آخر عمرم، امیدم به طبقه جوان، عموما دانشجویان خارج و داخل، اعم از روحانی و غیره می باشد. امید است دانشمندان و متفکران روشن ضمیر، مزایای مکتب نجات بخش اسلام که کفیل سعادت همه جانبه بشر و هادی سُبُل خیر در دنیا و آخرت، و حافظ استقلال و آزادی ملت ها، و مربی نفوس و مکمل نقیصه های نفسانی و روحانی و راهنمای زندگی انسانی است، برای عموم بیان کنند».
امام خمینی رحمه الله و چشم امید به جوانان
امام خمینی رحمه الله حکیمی ژرف اندیش بود که از آغاز نهضت اسلامی، با نگاه اندیشمندانه خود، موجب بیداری دینیِ قشر عظیم جوانان این مرز و بوم شد. ایشان در آغاز حرکت الهی خود در نجف اشرف، تمامی جوانان روحانی و دانشجو را با نگاهی نو، همه سویه، ژرف و جامع به دین فراخوانْد و فرمود: «حس مسئولیت نسل جوان و کوشش های بی شائبه آنان در راه دفاع از اسلام و نوامیس قرآن مجید، در خور تقدیر و امیدواری است. این جانب در این تبعیدگاه ثانوی، چشم امیدم به جوانان روحانی و دانشگاهی مسلمان بوده و انتظار دارم که با تهذیب نفس و اخلاص، مطالعات و تحقیقات وسیع و دامنه داری را در زمینه شناخت احکام اسلامی و مبانی نورانی قرآن آغاز نمایند؛ اسلام واقعی را بشناسید و بشناسانید».
جوانان و مقوله آزادی
در نگاه اسلام، آزادی، مایه کمال و رشد جامعه است. البته اسلام، استفاده های خیانت آلود از واژه آزادی را مجاز نمی داند؛ زیرا در این صورت، جامعه دچار انحطاط و انحراف شده، به سقوط کشیده می شود. بر همین اساس است که امام راحل رحمه الله با هوشیاری، جوانان را از آزادی غربی که به بی بند و باری و لجام گسیختگی می انجامد، منع فرموده است: «این ها که آزادی می خواهند، این ها که می خواهند جوان های ما آزادباشند، قلم فرسایی می کنند برای آزادی جوان های ما، چه نحو آزادی را می خواهند؟ می خواهند جوانان ما آزاد بشوند، قمارخانه ها باز باشد، به طور آزاد مشروب خانه ها باز باشد، به طور آزاد عشرت خانه ها باز باشد. این چیزی است که از غرب دیکته شده است.... باید همه بدانیم آزادی به شکل غربی آن که موجب تباهی جوانان و دختران و پسران می شود، از نظر اسلام و عقل محکوم است و تبلیغات و مقالات و سخنرانی ها و کتب و مجلاتِ بر خلاف اسلام و عفت عمومی و مصالح کشور، حرام است و بر همه ما و همه مسلمانان جلوگیری از آن ها واجب است و از آزادی های مخرب باید جلوگیری شود».
جوانان و اصلاح نفس
تربیت و تهذیب جوانان، یکی از موضوعات کلیدی در بهبود جامعه اسلامی است. توجه به اصلاح نفس جوانان، برگرفته از معارف وحیانی و آموزه های عقلانی است که همواره در آسمان ذهن پیشوایان دینی ما می درخشد؛ از جمله امام صادق علیه السلام فرموده است: «جوانان را دریابید؛ زیرا آنان سریع تر از دیگران به کارهای خیر روی می آورند». حضرت امام خمینی رحمه الله هم باتوجه به این ویژگی جوانان چنین فرمود: «شما جوان ها بهتر می توانید تحصیل نفس کنید، شما به ملکوت نزدیک تر هستید از پیرمردها، در شما آن ریشه های فساد کمتر است.... یک پیر بخواهد اصلاح بشود، بسیار مشکل است؛ جوان زودتر اصلاح می شود.... نگذارید برای ایام پیری، حالا که جوان هستید سیر خودتان را بکنید، شروع کنید الان».
تهذیب نفس جوانان در نگاه امام رحمه الله
امام راحل که خود پیروز میدان مبارزه با هوای نفس بود، به خوبی از آموزه های آسمانی مکتب اسلام در مورد تهذیب نفس آگاهی داشت و بهترین دوره چنین مبارزه پی گیری را «ایام جوانی» می دانست و می فرمود: «اسلام آن قدر که به تهذیب این بچه های ما و جوان های ما کوشش دارد، به هیچ چیز کوشش ندارد. اسلام اصلاً برای آدم ساختن آمده است و این مکتب های انحرافی، آدم را از آدمیتش بیرون می کند.... مهم تر چیزی که برای کشور ما لازم است، تعهد اسلامی و تهذیب اسلامی است».
جوانان و شناخت حقیقت قرآن
قرآن، عهدنامه الهی برخلق خداست. شناخت، معرفت و عشق به این صحیفه همیشه سبز و سترگ الهی، روشنی اندیشه و نورانیت دل و دیده به آدمی می بخشد و او را به اوج دانایی و بینایی دیده ها ونادیده ها پرواز می دهد، به گونه ای که همچون روح خدا حضرت امام خمینی رحمه الله ، قرآن را آنگونه که بایسته و شایسته است می شناسد و همگان، به ویژه جوانان آرمان گرا، حقیقت طلب، پُر احساس و عدالت خواه را به شناخت، بینش، انس و هوشیاری در این عرصه دعوت می کند. رهبر فقید انقلاب در این باره چنین فرموده است: «مجاهدات و کوشش های خستگی ناپذیر شما جوانان روشن ضمیرِ مسلمان در راه درک صحیح اسلام و شناسایی حقیقت قرآن کریم، موجب امیدواری وخرسندی مسلمانان بیدار است. بر شما جوانان مسلمان لازم است که... اصالت های اسلامی را در نظر گرفته، مبادا قرآن مقدس و آیین نجات بخش اسلام را با مکتب های غلط و منحرف کننده ای که از فکر بشر تراوش کرده است خلط نمایید».
جوانان و رابطه با روحانیان متعهد
امروزه یکی از توطئه های استکبار جهانی، ایجاد فاصله و شکاف میان جوانان و روحانیان است که می طلبدجوانان تیزهوش ما در اثر هوشیاری فرهنگی ـ سیاسی، این توطئه را خنثی ساخته و ارتباط خویش را با روحانیان متعهد بیش از پیش مستحکم سازند؛ چنان که حضرت امام خمینی رحمه الله نیز جوانان را به این مهم توصیه فرموده است: «من در این جا به جوانان عزیز کشورمان... سفارش می کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید و خودتان را برای یک مبارزه علمی و عملی بزرگ، تا رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی آماده کنید... و نکته دیگری که از باب نهایت ارادت و علاقه ام به جوانان عرض می کنم، این است که در مسیر ارزش ها و معنویات، از وجود روحانیت و علمای متعهد اسلام استفاده کنید و هیچ گاه و تحت هیچ شرایطی خود را بی نیاز از هدایت و همکاری آنان ندانید».
وظیفه مسئولان در مورد جوانان حزب اللهی
بدون تردید پیروزی انقلاب اسلامی و پاسداری ازنظام و دستاوردهای انقلاب، مرهون تلاش خستگی ناپذیر جوانان حزب اللهی بوده و خواهد بود. جوانان حزب اللهی همواره حافظ ارزش ها و مقدسات بوده و با تمام توان خویش از کیان انقلاب دفاع کرده اند. از این رو اینان همواره سزاوار تکریم و احترام اند؛ چنان که حضرت امام خمینی رحمه الله نیز وظیفه مسئولان نظام را درمورد جوانان حزب اللهی به خوبی تبیین فرموده است: «دفاع از اسلام و حزب اللّه ، اصل خدشه ناپذیر سیاست جمهوری اسلامی است». ایشان در جای دیگری راجع به این گروه مخلص می فرماید: «اینک به تمام متصدیان امور و دست اندرکاران کشور هشدار می دهم که قدر این جوانان حزب اللهی را بدانید و از آنان قدردانی کنید و آنان را تشویق نمایید و در آغوش محبت خود حفظ کنید. اینان بودند که ایران را نجات دادند و از این پس همین ها هستند که انقلاب را پاسداری می کنند و همین ها هستند که با صرف هزینه های کم، در ظرف مدت کوتاهی با روشن بینی خاص خویش، کارهای تعجب آوری نمودند که گمان نمی شد در ایران بتوان انجام داد. این مغزهای متعهد باید تشویق شوند تا شکوفا گردند».
جوانان و توجه به ورزش
در پرتو سالم سازی جسم، شکوفایی جان به دست می آید و به برکت ورزش، بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی، روانی و حتی اقتصادی برطرف می گردد. ورزش در برخوردهای نظامی و دفاع از مرز و بوم و نبرد قهرمانانه با دشمنان متجاوز نیز اهمیت بسیاری دارد. نکته مهم دیگر آن که ورزشکاران ایرانی، در واقع سفیران انقلاب به شمار می آیند. بر همین اساس است که امام خمینی رحمه الله فرموده است: «من وقتی که شما جوان ها را می بینم، ما شاءاللّه جوان های برومند و پهلوان، خیلی خوشم می آید و افتخار می کنم.... شما نمونه باشید در کشورهای دیگر که شماها از جمهوری اسلامی هستید.... کردارتان طوری باشد که نمونه باشید برای جمهوری اسلامی و جمهوری اسلامی با شما به جاهای دیگر هم ان شاءاللّه برود».
1- ما والدین بهتر است بر دوستان یا گروهی که فرزندمان با آنها در ارتباط است نظارت داشته باشیم که آنها چه کسانی هستند، چه کاری انجام میدهند، کجا میروند و ...
2- سعی کنیم خانواده را به کانون مهر و محبت تبدیل کنیم تا فرزندمان نیازها ی خود را در درون خانواده پیدا کند.
3- در صورت اعتیاد یکی از بستگان یا اقوام نزدیک، مقبولیت او را نزد اعضای خانواده زیر سوال ببریم.
4- مسؤلیتها و نقشهای متعدد اجتماعی را به او واگذار نماییم و از این طریق او را با دنیای بزرگسالی آشنا و واردش کنیم.
5- دوری از مصرف مواد را جزئی از ارزشهای درونی و شخصیتی خانواده بدانیم، حتی اگر دیگران آن را مصرف کنند.
6- امکانات و تسهیلات مناسب را برای فرزندمان فراهم کنیم تا به ورزش و تفریحهای سالم روی بیاورد، مثل رفتن به باشگاههای ورزشی و ...
7- اگر یکی از اعضای خانواده اعتیاد داشته باشد، جلوی فرزندان مواد را مصرف نکند و سایر اعضای خانواده برای ترک کردن، او را یاری کرده و نزد متخصص ببرند.
8- به فرزندان خود یاد دهیم که لحظات خوش با مصرف مواد بدست نمیآید، سعی کنیم با فعالیتهای دیگر، اوقات خوشی را در درون خانواده ایجاد کنیم.
9- با پیامها یا افرادیکه مصرف مواد یا سیگار را تبلیغ میکنند برخورد قاطعانه داشته باشیم.
10- «نه» مقدس را به فرزندانمان یاد دهیم تا بتوانند در مقابل خواسته ی نابجای دیگران حتی با اصرار و پافشاری ایشان از خود مقاومت نشان دهند و نه بگویند.
11- به طور مشخص و شفاف به فرزندانمان بگوییم که چه رفتاری درشأن و منزلت اوست و خانواده چه انتظاری از او دارند.
12- در صورت امکان با والدین دوستان فرزندانمان ارتباط نزدیک داشته باشیم.
13- اگر فرزندمان تقاضای ماندن در منزل دوست ناشناخته را در وقت خواب داشت حتیالمقدور با تقاضای او موافقت نکنیم.
14- سعی کنیم او را تنبیه بدنی نکنیم بلکه از طریق راهنمایی و هدایت سعی در ترک عادات ناپسند او نماییم.
15- برای سوالات مذهبی و اعتقادی فرزندمان جوابهایی قانعکننده پیدا کنیم.
16- فرزندانمان را نسبت به مضرات و عواقب ویرانگر مواد مخدر آگاه کنیم.
17- وقتی احساس کردیم در حل مشکلی پیشرفت لازم را نداشتیم در صدد کمک خواهی از متخصصان (مشاورین) برآئیم چرا که:
«میل به کمک خواستن از دیگران، نشانه ی قدرت و پختگی عقلانی آدمی است نه نشانه ضعف او»
برای خیلی از ما هدف زندگی فقط پر بودن حساب بانکی، داشتن بهترین خانه و جدیدترین
اتومبیل نیست. هدف زندگی برای خیلی از افراد فقط خوشبختی است، خوشبختی. بعضی از
آدم ها ممکن است خوشبخت تر از دیگران به دنیا آمده باشند و بتوانند لذت زندگی را تمام و
کمال ببرند. برای بقیه، دست یافتن به خوشبختی چندان هم ساده نیست، یعنی برای آنها
اینطور برنامه ریزی نشده است. اما اینهم مثل برنامه ریزی های دیگر، قابل تغییر است. شما
می توانید بااستفاده از نکاتی که در این مقاله برایتان عنوان می کنیم، برنامه زندگیتان را از نو
بنویسید تا بالاترین درجه خوشبختی از آنِ شما شود. ببینید چه چیز شما را خوشحال می
کند. افراد مختلف با چیزهای مختلفی خوشحال می شوند. اگر نمی دانید که چه چیز باعث
شادی شما می شود، چیزهای مختلف را امتحان کنید. موارد زیر می تواند شروع خوبی
برایتان باشد.
اطرافتان را با افراد شاد و خوشبخت پر کنید. اگر در کنار افراد عصبانی، افسرده و ناراحت
باشید، به شما هم منتقل خواهد شد. کاری هم از دست شما ساخته نخواهد بود. اما اگر در
کنار افراد شاد و خوشحال باشید، شادی آنها به شما نیز انتقال می یابد و عادات آنها را یاد
گرفته و مثل آنها به اتفاقات بد واکنش می دهید. و خیلی زود ریشه افکار و تاثیرات منفی از
زندگیتان کنده شده و افکار مثبت جای آن را خواهد گرفت.
قدردانی کنید. سعی کنید هر روز زمانی را به قدردانی و شکرگذاری اختصاص دهید. به این
فکر کنید که باید بابت چه چیز و از چه کسانی شکرگذار باشید و از کسانی که کار خوبی
برایتان کرده اند، به طریقی تشکر و قدردانی کنید.
به راه حل فکر کنید. به جای فکر کردن به مشکلات، به مرحله بعدی بروید: اینکه چطور می
توانید آن را حل کنید. اگر بتوانید همیشه به راه حل مشکلات فکر کنید و چنین طرز فکری را
در خود رشد دهید، مطمئناً بسیار شادتر زندگی خواهید کرد. با دیگران ارتباط برقرار کنید.
تاجایی که می توانید با کسانیکه دوستشان دارید وقت بکذرانید. این میتواند یک تلفن زدن
ساده یا یک ملاقات کوتاه باشد. با آنها گفتگو کنید، کارهایتان را با هم انجام دهید و صمیمیت
برقرار کنید.
مسائل را بپذیرید. ممکن است معمولاً از نآن آن آگاه نباشیم اما معمولاً میخواهیم خودمان،
اطرافیانمان و چیزهای اطرافمان را تغییر دهیم. این راه قطعاً به بدبختی و ناراحتی منجر
خواهد شد چون ما قادر به عوض کردن و کنترل دنیا نیستیم. باید مه چیز را آنطور که هست
بپذیریم، سعی کنیم نهاآنها را درک کنیم یا یایا حتییا حتی دوستشان بداریم. خودتان را هم
باید آنطور که هستید بپذیرید و به خودتان اجازه دهید که فقط خودتان باشید، سعی کنید
خودتان را درک کرده و دوست داشته باشید. با سایرین هم همین برخورد را داشته باشید.
برای چشیدن طعم زندگی وقت بگذارید. به جای پریدن از یک شاخه به شاخه دیگر و با عجله
انجام دادن کارها، تصمیم بگیرید که هر روز کارهای کمتری را انجام دهید، قرارملاقات های
کمتری بگذارید و... آنگاه هر کار را آرام تر، با تمرکز و راحتی بیشتر انجام دهید و سعی کنید
زمان حالتان را از دست ندهید و از آن نهایت استفاده و لذت را ببرید.
به جزئیات دقت کنید. زمانی که احساس خوبی دارید، از هیچ چیز ناراحت نیستید، غذایی
واقعاً خوشمزه را مزه می کنید، یا هر احساس مطبوع دیگر را تشخیص دهید. دقت کردن به
این جزئیات ساده به شما کمک می کند روی زمان حال متمرکز شوید. به خودتان جایزه
بدهید. هر روز چند دقیقه هم که شده برای جایزه دادن به خودتان وقت بگذارید. این جایزه هر
چیزی می تواند باشد، یک تکه شکلات، یک حمام گرم، راه رفتن با پای برهنه روی چمن های
حیاط، یا حتی یک چرت کوتاه.
این باید بگذرد. وقتی اتفاقات بد می افتد، و شما برای قبول آن مشکل دارید، همانطور که
گذشتگان فکر می کردند، با خودتان فکر کنید: این هم باید بگذرد. و مطمئن باشید که آن
اتفاق بد هم گذشته و شما جان سالم به در خواهید برد. بخشش کنید. وقتی به دیگران
بخشش می کنید، چه پول باشد یا وسائلی که دیگر به آن نیازی ندارید یا حتی وقتتان یا
عشقتان، شادتر خواهید شد. همین امروز اینکار را امتحان کنید، مطمئن باشید که تفاوت
شگرفی در زندگیتان حاصل خواهد شد.
علایقتان را دنبال کنید. اگر کاری را انجام دهید که واقعاً به آن علاقه داشته باشید، مطمئناً
شادتر خواهید بود. این یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید برای نزدیک شدن به
احساس شادی و خوشبختی انجام دهید. اگر غیرممکن به نظر رسید، دلسرد نشوید. دیگران
هم این کار را انجام داده اند پس مطمئن باشید که شما هم می توانید. به دستاوردهایتان
نگاهی بیندازید. به جای اینکه به کارهای نکرده تان یا به کارهایی که در آن شکست خورده
اید نگاه کنید، به کارهایی که با موفقیت به پایان رسانده اید فکر کنید. خیلی وقت ها این
کارهای خیلی بیشتر از آن چیزی است که خودمان فکر می کنیم. بخندید. عمل ساده
خندیدن به تنهایی می تواند شما را شادتر کند. یک فیلم خنده دار نگاه کنید، جوک بگویید،
کتاب های طنز و فکاهی بخوانید و تا میتوانید بخندید. بفهمید که استحقاقش را دارید. شما
شایسته شادی و خوشبختی هستید. همین جمله ساده برای خیلی از افراد اهمیت زیادی
دارد چون آنها تصور نمی کنند که واقعاً استحقاق شاد بودن را داشته باشند. اگر احساس می
کنید شما نیز چنین تصوری از خود دارید، باید اول بفهمید که این تصور نادرست است و شما
لایق بالاترین شادی ها هستید.
در کارتان غوطه ور شوید. وضعیتی وجود دارد که در آن شما خودتان را در کاری غرق می کنید
و دنیای اطرافتان را فراموش می کنید. این کار موجب شادی و بازده بسیار بالا خواهد شد. با
از بین بردن چیزهایی که باعث پرت شدن خواستان می شود، و شروع یک کار مشکل (اما
قابل انجام) و مورد علاقه خود می توانید به شدی دست پیدا کنید. هدف داشته باشید.
داشتن هدف های زیاد منجر به بیهودگی می شود. یک هدف برای خود انتخاب کنید و روی آن
متمرکز شوید. و برای رسیدن به آن تا میتوانید تلاش کنید. رسیدن به هدف ها موجب شادی
و خوشبختی شما میشود.
الهام بگیرید. کتاب ها و مجلاتی که درمورد داستان های موفقیت آمیز مربوط به کاری که
میخواهید انجام دهید، نوشته اند، را مطالعه کنید. اینکار به شما الهام و انرژی می دهد.
جشن بگیرید. وقتی کار درستی انجام می دهید، وقتی کاری را به پایان میرسانید، و
احساس می کنید از نتیجه کار راضی هستید، به خودتان جایزه بدهید و جشن بگیرید.
خودمختار شوید. سعی کنید حداقل در یکی از جنبه های زندگی خود خودمختار شوید. اگر در
زمینه کارتان باشد که بسیار عالی خواهد بود اما اگر اینطور نبود جای دیگری را پیدا کنید مثل
یک سرگرمی فرعی یا یک فعالیت اجتماعی. برای شاد بودن باید کنترل کارهایتان دست
خودتان باشد.
برای انجام کارهایی که دوست دارید، وقت بگذارید. با کم کردن بعضی از تعهداتی که علاقه
چندانی به انجام آن ندارید، و جایگزین کردن آن با کارهایی که به آن علاقه مندید، شادی را
تجربه کنید.
مهربانی کنید. هر روز، سعی کنید به طریقی به اطرافیانتان مهربانی کنید. این مهریانی ها
هر چند هم کوچک باشد، مثل باز کردن درب برای دیگران، لبخند زدن به آنها و از این قبیل،
باعث شاد شدن شما می شود. ورزش کنید. یک پیاده روی کوتاه یا دو می تواند استرس
شما را کاهش داده و روحیه تان را تقویت کند. هیچ کاری سخت نیست.
افکار منفی را از بین ببرید. افکارتان را تحت کنترل داشته باشید. وقتی به افکار منفی
رسیدید سعی کنید به جای آن به چیزی خوب فکر کنید.
حسادت هیچ کمکی به شما نمی کند. خیلی ها عادت دارند همیشه به افراد موفق و شاد
حسادت کنند. مطمئن باشید اینکار شما را به هیچ کجا نمیرساند. به جای حسادت ورزیدن
سعی کنید برای آنها خوشحال باشید. بعد روی خودتان و کارهای مثبتتان تمرکز کنید. از دیدن
و گوش دادن به اخبار خودداری کنید. شاید این به نظرتان پیشنهادی عجیب بیاید اما مطمئن
باشید اگر یکبار آن را امتحان کنید هیچوفت پشیمان نخواهید شد. به جای اخبار می توانید
کتاب هایی بخوانید یا به موسیقی گوش دهید که روحیه تان را تقویت میکند. یک چیز جدید یاد
بگیرید. عجیب است که خیلی از ما از امتحان کردن کارهای جدید واهمه داریم و وقتی چیزی
را نمی دانیم خیلی زود می پذیریم. اما یاد گرفتن مهارت های جدید یا اطلاعات تازه یکی از
لذت بخش ترین کارهایی است که می توانید انجام دهید. به طبیعت روی آورید. برای تماشای
طلوع یا غروب خورشید بیرون بروید. آب را تماشا کنید، چه رودخانه باشد، چه دریا و چه
اقیانوس. ابرها و ستاره ها را تماشا کنید. به حیوانات نگاه کنید. به آدم ها نگاه کنید. و از
همه طبیعت الهام بگیرید. بیشتر بخندید. وقتی در یک موقعیت ناراحت کننده هستید، به
اطرافتان نگاهی بیندازید؛ پوچ بودن آن را درک کنید و فقط بخندید. مطمئن باشید برای هیچ
کس اهمیتی نخواهد داشت. پس بخندید و شاد باشید
Trojans –7
در دنیای PC یک Trojan هر برنامهای است که میتواند اهداف امنیتی داشته باشد و اغلب هم مشکوک میآید و میرود و از دید ما مخفی است وقتی یکی از آنها روی سیستم شما نصب باشد از طریق اینترنت دائماً با نویسنده خود تماس میگیرد. گاهی هم میتواند همچون یک Server ایفای نقش کند و بدین ترتیب کنترل سیستم شما دست سازنده Trojan میافتد. اولین کاری که این برنامه میکند این است که اسم رمزهای شما را به سمت سازنده خود میفرستد. معروفترین آنها Subseven است (http://www.sub7files.com/) که میتوانید جزئیات آنرا در سایت مذکور بخوانید. یک فایروال شخصی مثل ZoneAlarm (http://www.zonealarm.com/) میتواند جلوی یک Trojan را بگیرد ولی یادتان باشد که این برنامه هم نمیتواند همه چیز را صددرصد تضمین کند. هیچ فایروالی کامل نیست و بعضی از آنها میتوانند به راحتی دور زده شوند. ولی حواستان به برنامههای اینچنینی باشد. هر e-mailای که به سمت شما میآید میتواند حاوی یک Trojan باشد و برنامههای Shareware از یک منبع معروف مثل http://www.tucows.com/ هم میتوانند حاوی Trojan باشد،هیچ مهم نیست که برنامه را از کجا Download میکنید.هر فایلی را که میگیرید اسکن کنید. (http://www.moosoft.com/) cleaner برنامه خوبی برای اسکن کردن Trojanها است و ابزارهای رایگانی مثل آنچه که در سایت http://www.diamondcs.com.au/ است هم به دردتان خواهد خورد. با آخرین اخبار Trojanها به روز باشید (http://www.dark-e.com/) و مطمئن باشید که در امان خواهید بود.
درجه خطر: 9
فایروالهایی مثل (http://www.zonelabs.com/) مقاومت خوبی در مقابل Trojanها دارند.
کتابخانههایی مثل http://www.multimania.com/cdcorg/trojans.html روش خوبی برای پیداکردن روش کار اسبهای تراوا هستنند. هیچ چیزی را Download نکنید مگر اینکه دقیقاً بدانید چگونه کار میکند و سیستم شما را آلوده نمینماید.
8 – مردم
شما دادههای مهمی را روی سیستم خود دارید لذا طبیعی است که بوسیله هکرها مورد توجه قرار گیرید. اما آیا مطمئن هستید که خطر در کنار خانه شما نیست؟ اگر شخصی به PC شما دسترسی داشته باشد میتواند بفهمد که چه سایتهایی را شما اخیراً دیدهاید و با جمع آوری اطلاعاتی میتواند اسم رمز شما را هم پیدا کند یا اینکه برنامهای را روی سیستم شما نصب کند که هر فشار کلید روی سیستمتان را log کند. هیچ شخصی دوست ندارد که فکر کند فامیل، دوست یا اقوامش اینکار را میکنند ولی باور کنید که از این اتفاقها بارها رخ داده است.
یکی از راهها این است که به کسی اجازه دسترسی به سیستمتان را ندهید. مطمئن باشید که کامپیوترتان یک روز مثلاً به خاطر تعمیر میتواند به جای دیگری برود و در این صورت اطلاعات شما به راحتی لو خواهد رفت. اگر شمارههای خصوصی خود مثل شماره اقوام یا شماره Credit card خود را روی سیستم داشته باشید و این اطلاعات به دست دیگری بیفتد، تمام است. بد نیست که روی برنامههایی مثل (http://www.pc-magic.com/) که اجازه مخفی کردن فولدرها و کدکردن محتویات آنها را میدهد سرمایهگذاری کنید. برنامههای مخفی سازی مثل (http://www.pgpi.org/) هم میتوانند مفید باشند.
برای حذف همیشه و نابود کردن برخی از فایلها که نمیخواهید اثری از آنها باقی بماند از برنامهای مثل (http://www.tropsoft.com/pcsecurity) استفاده کنید.
9 – نرم افزارهای مونیتورینگ
هرآنچه را که میخواهید میتوانید روی PC خود انجام دهید ولی معلوم نیست که با سیستم شما وقتی که بالاسر آن نیستید چه میکنند. برنامه http://www.iopus.com/starr.htm یک مثال خوب از برنامهای است که هرآنچه را که تایپ میکنید log میکند، هر سایتی را که میبینید، تبادلات اطلاعاتی در برنامههای messaging را برایتان نگه میدارد و هیچ کس هم متوجه وجود آن نمی شود. و هیچ ردپایی در Windows Task Manager نمیگذارد.
البته راهحلهای دفاع در برابر STARR هم در تئوری وجود دارد. مثلاً میتوانید در Safe mode سیستم را بوت کنید و احتمالاً بسیاری از برنامههای شما دیگر load نخواهند شد و فایلهای اجرایی را روی دیسک خود پیدا کنید و آنها را rename یا Disable کنید.
درجه خطر: 6
MSINFO32.EXE را اجرا کنید وTools > System configuration utility > Startup را انتخاب نمائید. برنامههای مانیتورینگ را هم در لیست خواهید دید.
10 – برنامههای استثمارکننده
بسیاری از افراد فکر میکنند که با نصب فایروال از شر حملات online در امان هستند ولی این طور نیست. هر برنامهای که روی اینترنت از آن استفاده میکنید مثل مرورگر، IM و ... میتوانند باگ داشته باشد. بیائید به Ie5.5 به عنوان یک نمونه بپردازیم. اگر تنظیمات پیش فرض آنرا دست نزنید برای یک سایت امکان این وجود دارد که به فایلهای روی سیستم شما دست یابد. سایت http://www.guninski.com/scractx.html را برای جزئیات بیشتر ببینید. شاید جالب باشد که بدانید هر کسی میتواند یک HTML e-mail به سمت شما بفرستد که بطور اتوماتیک بدون هشدار برنامهای را روی سیستم شما اجرا کند (اگر IE نسخه 01/5 یا 5/5 داشته باشید که بدتر هم است) سایتهای http://www.microsoft.com/technet/security/buletin/ms01-020.asp وhttp://www.icq.com/features/security و سایتهای دیگری مثل http://www.securityfocus.com/ را ببینید
ویروسها برنامههای مشکوکی هستند که خودشان را به یک میزبان میچسبانند. در حالی که اولین ویروس در یک کد اجرایی پیدا شد (معمولاً به دنبال فایلهای .EXE و.Com میآمدند) ولی با آمدن زبانهای اسکریپتینگ ویندوز، حوزه فعالیت آنها به e-mail، ورد و اکسل و بسیاری از برنامههای دیگر هم کشید. هرچند بسیاری از ویروسها تنها برای تکثیر خود ساخته شدهاند ولی برخی هم حاوی دادههایی هستنند. حذف یا رونویسی فایلهای مهم از جمله کارهای بدی است که برخی از آنها انجام میدهند. ولی اگر بتوانید مطمئن شوید که ویروسی ندارید، احتمالاً خیلی خوشحال خواهید شد.
میتوانید برای شروع از سایتی مثل http://antivirus.cai.com/ یا http://housecall.antivirus.com/ (که بصورت online شما را اسکن میکند) استفاده کنید.
درجه خطر: 9
آخرین اخبار را در مورد ویروسها در سایتی مثل http://packetstorm.security.com/ پیدا کنید.
5 – Cookieها
شما در یک مغازه online هستید و مجموعهای از سی دیهایی را که میخواهید بخرید انتخاب کردهاید ولی ناگهان متوجه میشوید که قرارتان دیر شده است. مشکلی نیست، میتوانید مطمئن باشید که برمیگردید و سبد خرید هنوز حاوی دیسکهای شما خواهد بود و لازم نیست که از نو شروع به خرید کنید. این خاصیت به این دلیل وجود دارد که آن سایت یک کوکی به روی مرورگرتان میفرستد که حاوی اطلاعاتی درباره سفارش شما است. سایتهای دیگر نمیتوانند این کوکی را بخوانند ولی همان سایت میتواند کوکی خود را بخواند. لذا وقتی برمیگردید میتوانید عملیات خود را ادامه دهید.
خب تا اینجا که کوکی خوب بود اما در بعضی مواقع این تکنولوژی برای کارهای بیشتری استفاده شده است. بعضی از بنرهای تبلیغاتی از طریق کوکیها به سیستم شما یک شماره شناسایی منحصربفرد میدهند و تبلیغاتی را که شما دیدهاید را ذخیره میکنند. این کوکیها صرفاً برای این هستند که بدانند شما چه سایتهایی را معمولاً دوست دارید ببینید و شاید هم اصلاً ندانند شما چه کسی هستید ولی گاهی باعث مزاحمت یا ارسال تبلیغات زیادی روی سیستم میشوند.
اگر نام و آدرس خود را وارد سایتی کنید میتوانید انتظار داشته باشید که خیلی زود همه از آن مطلع شوند و در دنیای واقعی این آدرسها روی mailling listها خرید و فروش میشوند. و از همه بدتر اینکه تنظیمات کوکی مرورگر شما میتواند کنترل کل سیستمتان را به شخص دیگری هم بسپرد.
درجه خطر: 1
بهترین راه فرار از کوکیها استفاده از نت اسکیپ 6 است. کوکیها در این برنامه میتوانند مشاهده و پاک شوند یا اینکه بلوکه شوند و براساس سایت مجاز به کار روند.
6 – Hacking و Cracking
شاید این الفاظ را از جاهای مختلفی شنیده باشید. یک فایروال بخرید ولی باز هم سیستم شما میتواند بوسیله یک بچه 13 ساله هک شود. درست است که اینترنت خیلی شلوغ و بی در و پیکر است ولی گاهی وقتها هکرها تنها کاری که میتوانند بکنند این است که کنترل مرورگر شما را به دست گیرند یا نسخه ویندوزتان را بفهمند.
ولی اگر روی سیستمتان، فولدرهایی را بصورت Share داشته باشید و از طرفی سیستمتان هم روی اینترنت باشد و آن فولدرها هم اسم رمزی برای دسترسی نداشته باشند و تازه file and print sharing هم نصب باشد باید مطمئن باشید که بدست آوردن فایلهای روی سیستمتان مثل آب خوردن است. ولی اگر این چنین نیست هکرها نمیتوانند به راحتی به سیستم شما وارد شوند (به قسمت Trojanها در همین مقاله مراجعه کنید). به سایت http://grc.com/It/hometouse.htm برای اطلاعات بیشتر مراجعه کنید.
اگر سیستم شما عضوی از یک شبکه مایکروسافت نیست file and printer sharing را از روی سیستم خود حذف کنید (به Control panel بروید و آیکن Network را دوباره کلیک کنید و اگر دیدید که در لیست آنرا دارید میتوانید آنرا remove کنید). در ضمن فولدرهای share شده بی خودی را هم حذف کنید یا حداقل روی آنها یک اسم رمز 10 حرفی بگذارید.
درجه خطر: 5
file and printer sharing را روی ویندوز خود بی خودی نصب نکنید. به سایت http://www.doshelp.com/sharing.htm مراجعه کنید.
هرچه را که روی اینترنت میخوانید باور نکنید، اینترنت جای خطرناکی است، پر از هکر که میتوانند در عرض چند ثانیه به PC شما حمله کنند، ویروسهایی که میتوانند سیستم شما را از پای درآورند. این جملات را تا به حال چند دفعه شنیدهاید؟ مردم دیگر گوششان پر از این جملههای رعبآور و وحشت انگیز شده است ولی واقعیت چیز دیگری است. چند وقت پیش در یک گروه خبری نوشته بود”. آیا میدانید که هر کلیک روی ویندوز 98 و منوی Start شما بطور دائم و بصورت مخفی در یک بانک اطلاعاتی ذخیره میشود؟” و حتی میتوانند هر صفحه وبی که سالهای سال پیش دیدهاید را هم به شما نشان دهند و میتوانند بفهمند که کدام سایتها را دیدهاید؟ شاید این خبرها تا حدی درست باشد ولی کمی هم اغراق آمیز هستند.
لذا ما تصمیم گرفتیم که به جای این حرفها کمی فنیتر با قضیه برخورد کنیم و راههای حمله و مقابله را در کنار هم به شما آموزش دهیم. پس با ما باشید:
Spyware –1
Spyware برنامهای است که بصورت پنهانی روی سیستم شخصی مینشیند و اطلاعات خاصی را به سمت مشخصی میفرستد. بسیاری از این برنامهها با کلیک شما روی یک تبلیغ در یک سایت وارد سیستمتان میشوند. برای درک بهتر این مسئله ما آخرین نسخه Go!zilla (که ادعا شده آن یک Spyware است) را روی یک ماشین نصب کردیم. در حین نصب، صریحاً ذکر شد که این برنامه در Background اجرا میشود و اطلاعاتی را جمعآوری مینماید و به سمت سایتهای تبلیغ کننده میفرستد. پس از نصب، قسمت تبلیغات برنامه (Radiate) منوی Start > Programs خود را دارد و شما میتوانید مطالب بیشتری را در مورد آن یا حذف کامل آن در اینجا بخوانید.
آقای Steve Gibson سایت وبی دارد که در آدرس http://www.grc.com/ قرار دارد و توجه مردم را بیشتر به Spywareها جلب کرده است (به قسمت grc.com/00/spyware.htm مراجعه کنید).
اگر بخواهیم در مورد Spyware توصیهای کرده باشیم باید خدمتتان عرض کنیم که هیچ برنامه تبلیغی را روی سیستم خود نصب نکنید و اگر هم این کار را انجام دادید، حتماً licence را بخوانید، فقط روی Ok کلیک نکنید و ادامه دهید.
شاید چند تا از این بستههای نرم افزاری هم اکنون روی سیستم شما نصب باشند، سایت http://www.lavasoft.de/ به شما در حذف آنها کمک میکند ولی راحت باشید زیرا حذف برخی از قسمتهای تبلیغاتی برنامهها میتواند کلاً باعث از کار افتادن برنامهها شود.
درجه خطر: 2
http://www.spychecker.com/ یک بانک اطلاعاتی بزرگ از spywareها است.
2 – برنامههای ستیزه جو
هر کاری روی اینترنت یک کار خطا محسوب نمیشود و گاهاً مثل یک شوخی یا آزار دوستانه هم تلقی شدهاند.
مثلاً نگاهی به مگاهرتز http://www.gohip.com/ بیندازید. “ارتقاء مرورگر” آنرا نصب کنید و بگذارید خودش پیش فرض Search شما را Set کند و تبلیغات را بصورت ثابت نمایش دهد و سایتهای دیگر را با اضافه کردن آنها به Favorite شما، اعلام نماید. هیچ گزینه Uninstallای هم وجود ندارد. برای اینکه متوجه شوید چگونه میتوان این برنامه را remove کرد به سایت http://www.gohip.com/remove_enhancement.html مراجعه کنید. بعضی وقتها برنامه نویسی بد، کاربران را بطور جدی دچار مشکل کند.
برنامههای زیادی که احتیاج به کار بصورت تنگاتنگ با مرورگر را دارند (مثلاً یک شتابدهنده مرورگر) خود را همچون یک Proxy روی سیستمتان نصب میکنند و این بدان معنی است که کنترل اتصال اینترنت شما را به دست میگیرد. اگر بعد از Uninstall کردن به درستی فایلهای این برنامهها remove نشود مرورگر شما صفحات وب را دیگر نشان نخواهد داد. پاک کردن تنظیمات Proxy تنها راه رفع مشکل است. Tools > Internet Options > Connections > LAN Settings را انتخاب کنید و علامت Use a proxy server را پاک کنید.
عملاً راهی برای رهایی از این برنامهها وجود ندارد ولی یک راه جالب برای رفع این مشکل این است که وقتی شما برنامهای این چنین را نصب میکنید، هرگز از قسمت Conditions نخوانده رد نشوید (به سایت http://www.gohip.com/freevideo مراجعه کنید تا دقیقاً علت این کار را متوجه شوید). روی برنامهای مثل (http://www.roxio.com/) سرمایه گذاری کنید که بوسیله آن میتوانید اشتباهات خود را Undo کنید. و در ضمن یک سری هم به سایت http://groups.google.com/ برای توصیههای بیشتر بزنید.
درجه خطر: 3
به سایت GoHip برای دریافت اطلاعات مراجعه کنید.
3 – حملات DoS
بچههای اسکریپت کوچکترین فرم حملهها محسوب میشوند. به خاطر کمبود توانایی تکنولوژی در انجام انواع حملات کاغذی، آنها با استفاده از برنامههای خاصی که نوشتهاند باعث آزار و اذیت افراد دیگر میشوند (DoS = Denial of Service به زبان ساده یعنی روشی برای از کار انداختن PC شخص دیگری).
شاید برایتان جالب باشد که بدانید انجام اینکار خیلی سادهتر از آن است که بتوانید تصور کنید. مثلاً اگر یک برنامه بتواند مجموعه دادههایی را به سمت یک PC با سیستم عاملی که Update نشده بفرستد، در آن صورت آنPC، هنگ خواهد کرد و ارتباط اینترنت خود را از دست خواهدداد یا صفحه آبی رنگ ویندوز که به صفحه مرگ آن معروف است ظاهر خواهد شد. تمام اسکریپت نویسهای این نوع حملات باید آدرس IP شما را بدانند واگر مثلاً شما در یک IRC باشید یا در حال استفاده از یک برنامه پیام رسان مثل ICQ باشید، بدست آوردن IP شما مثل آب خوردن است.
اما خبر خوب در مورد حملات DoS این است که آنها رو به زوال میروند و دیگر آنقدرها هم خطرناک نیستند حتی اگر باعث Crash شدن سیستم شما شوند یک reboot همه چیز را به حالت نرمال باز خواهد گرداند.
اما خبر بد اینکه، محافظت در برابر آنها سخت است. بهترین روش، به روز نگهداشتن ویندوز خود (http://www.windowsupdate.com/) و دیدن سایتهای جالبی مثل IRCHelp(http://www.irchelp.org/irchelp/nuke) میباشد.
درجه خطر: 2
مطالبی بیشتری را در مورد انواع روش حمله و کتابخانههای آن پیدا کنید. سایت http://www.antionline.com/cgibin/anticode/anticode.pl را ببینید.
اضطراب به خودی خود بد نیست و حتی وجود آن برای زندگی لازم است. انسان بدون اضطراب، انسان بیخیال و شاید بیتفاوت خواهدبود. اضطراب زمانی مشکل محسوب میشود که روند زندگی را با دشواری همراه سازد و در فعالیتهای انسان مانع ایجاد کند. اضطراب زیاد موجب کاهش عملکرد میشود و در این حالت باید با آن مقابله کرد.
راههای مقابله با اضطراب چیست؟ با اضطراب چه کنیم؟ درس خواندن، کنکور، و همهی فعالیتهای دیگر با فلسفهی زندگی ارتباط دارند. یاد خدا اگر همراه با یک فلسفهی زندگی روشن و آگاهانه باشد، به طور حتم در آرامش انسان مؤثر خواهدبود. انسان خدامدار، افق زندگی بسیارگسترده و وسیعی دارد و اهداف زندگی را در امور کوچک و گذرا خلاصه نمیکند. برای او هم شکست و هم پیروزی معنای خاصی دارد. و آنان که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد خدا آرام میگیرد، آگاه باشید که یاد خدا آرامشبخش دلها است. سورهی رعد آیهی 28 کلید: ایمان و اعتقاد قلبی به خداوند، آرامش بیشتر را در همهی امور زندگی به ارمغان خواهدآورد. شناسایی تیپ شخصیتی در هر آدمی در طول زندگی روشهای گوناگون برای کنار آمدن با موقعیتهای اضطرابزا تکوین مییابد. برای کنار آمدن با اضطراب دو خط مشی کلی وجود دارد: در یکی از آنها خود مسأله مورد توجه قرار میگیرد (مشی مسأله مدار)، یعنی شخص موقعیت اضطرابزا را ارزیابی میکند و سپس دست به کاری میزند تا آن موقعیت را تغییر دهد. در خط مشی هیجان مدار، خود هیجان در مدار توجه قرار میگیرد، یعنی شخص به جای درگیری مستقیم با مسأله میکوشد تا از راههای گوناگون از احساس اضطراب خود بکاهد. در اغلب موارد خط مشی مسأله مدار گرایش سالمتری برای مقابله با اضطراب است. شما کدام خط مشی یا در واقع کدام تیپ شخصیتی را دارید؟ روی سخن بیشتر با کسانی است که هیجان مدار هستند، چرا که اینان بیشتر دچار اضطراب میشوند. شناسایی تیپ شخصیتی حداقل به شما کمک میکند اولاً خودتان را بهتر بشناسید و ثانیاً آمادگیهای خود را برای مقابله با اضطراب واقعبینانه ارزیابی کنید. افراد هیجان مدار باید توجه داشتهباشند که آنها بیش از آن که از خود مسأله نگران و مضطرب شوند از نگرانی خودشان نگران میشوند! به جای این که فکرکنند چگونه با مشکل مواجه شوند، به دنبال این میروند که چگونه بتوانند نگرانی خود را کنترل کرده یا کاهش دهند، وخود این فکر، اضطراب بیشتری تولید میکند. کلید: با شناسایی تیپ شخصیتی، آمادگیهای خود را برای مقابله با اضطراب ارزیابی کنید. اعتماد به نفس و خودباوری دربارهی نقش باورها صحبت کردیم. محکم، قوّی، مسلّط، شجاع و باحوصله و جدّی باشید تا اضطراب از شما دورشود اگر هر کاری را که میتوانستید انجام دهید، انجام دادهاید و با این همه مضطرب هستید، بگذارید بدون تعارف بگوییم، ترسویید! اگرهم میدانید که فعالیتهایتان کمیها و کاستیهایی داشته ولی میپذیرید که باید توقعی منطقی از خودتان داشتهباشید، بازجای نگرانی واضطراب نیست. به هر حال یادتان باشد انسانهای مسلّط و منطقی کمتر مضطرب میشوند. کلید: برای کاهش اضطراب، اعتماد به نفس خود را تقویت کنید. ورزش و تحرک جسمی یکنواختی و رکود جسمی، از نظر روانی هم انسان را خسته میکند. خستگی روانی هم، موجب اغتشاش فکری و در نهایت اضطراب میشود. کسالت، تنبلی و بیتحرکی را از خود دور کنید. کسی که لمیده، درازکش و یا در حالتی که به استراحت شبیه است، درس میخواند، یا خیلی بی خیال است و یا برای افکار اضطرابی که در آینده به سراغش خواهدآمد، فکری نکرده است. به خصوص در ایام امتحانات، ماهها، هفتهها و روزهای آخر کنکور سعی کنید با ورزش و تحرک جسمانی به نشاط وشادابی خود کمک نمایید. به قول فردوسی: ز نیرو بود مرد را راستی ز سستی کژی زاید و کاستی ساعات و زمانهای معین را برای ورزش و نرمش اختصاص دهید، حتی اگر شده برای چنددقیقه. کلید: ورزش و تحرک جسمانی، شادابی و نشاط و آمادگیهای روانی را افزایش میدهد. شوخ طبعی معمولاً دیدهاید که آدمهای شاد و خندهرو بهتر با مسایل زندگی کنار میآیند. اگر چه این یک مسألهی شخصیتی است ولی میتوان آن را آموخت. بیاموزیم که شوخ طبعی و بذلهگویی به جا و به اندازهی خود بد نیست، هم در روحیهی خودمان و هم روحیّهی اطرافیان تأثیر مثبت دارد. کلید: خاصیت شوخ طبعی و بذلهگویی را در کاهش اضطراب نادیده نگیرید. تصویر سازی ذهنی گاهی میتوان با به تصویر کشیدن ذهنی آن چه که ممکن است برایمان پیش بیاید، هم موقعیت را بهتر درک کرد و هم پیشبینیهای لازم را انجام داد. یک مثال برای کنکوریها: تصوّر کنید امروز جلسهی کنکور برگزار میشود. شمابه محلّ برگزاری کنکور رسیدهاید، از در ورودی عبور کردهاید، وارد سالن یا مکان آزمون شدهاید، سر جای خود نشستهاید، پاسخنامهها و دفترچهی سؤالات را کنار صندلی شما و روی میز گذاشتهاند، الآن اعلام میکنند که شروع کنید، نیم ساعت ازوقت آزمون میگذرد، یک ساعت، دو ساعت، و…، دفترچهی دوم را هم تمام میکنید و کنار میگذارید، جلسه به پایان میرسد، از جای خود بلند میشوید… میتوانید نمونههایی از این تصویر سازی ذهنی را چند بار انجام دهید تا آمادگیهای روانی خود را برای روز و ساعت آزمون افزایش دهید اگر این فعالیت را انجام دهید در واقع جلسهی آزمون واقعی برای شما یادآور و تداعی کنندهی تمرینهای تصویر سازی ذهنی خواهدبود. کلید: تصویر سازی ذهنی، موقعیت واقعی جلسهی آزمون و کنکور را تجربه کنید. تغییر وضعیت آگاهانه اصولاً شما به یکی از دو طریق میتوانید زندگی کنید: یکی این که بگذارید مغزشما به ترتیب سابق کار کند. بگذارید هر تصویر، صدا، یا احساس را که خواست به صحنهی ذهنتان بیاورد، و شما نیز به طور خودکار نسبت به آن عکسالعمل نشان دهید. راه دیگر این است که به اختیار و آگاهانه فعالیتهای مغزی خود را اداره کنید. میتوانید حالات دلخواه در خود ایجاد کنید. میتوانید خیالات و خاطرات تلخ را ضعیف و بیاثرکنید، میتوانید آنها را طوری در نظر مجسم سازید که نتوانند بر شمامسلط شوند. طوری آنها را ناچیز و کوچک در نظر آورید که شما بر آنها مسلط باشید. شاید این کار سخت به نظر برسد، اما آن قدرها هم سخت نیست. احتمالاً شما هم این تجربه را داشتهاید که در خانواده و جمع دوستان به دلیلی به شدت عصبانی شدهاید ولی در یک لحظه کسی چیزی گفته و یا کاری کرده که نتوانستهاید جلوی خندهی خود را بگیرید. در این وضعیت چه حالتی به شما دست دادهاست؟ آیا باز هم عصبانی ماندهاید؟ نمونههای این تجربه فراوان است. در روزی که حوصله ندارید، شنیدن اتّفاقی یک قطعه موسیقی زیبا، دیدن یک گل، یک تصویر، و حتی یک رنگ، به یک باره همه چیز را تغییر داده و روحیهی شما کاملاً دگرگون شدهاست. حال حرف ما این است که چنین تغییر وضعیتی را میتوان آگاهانه و به اختیار انجام داد. باور ندارید، تمرین کنید. به هنگام خستگی، بیحوصلگی و یا عصبانیت، به کسی یا چیزی که دوستش دارید فکرکنید، یک گل زیبا را در ذهن خود مجسم سازید، به خاطرهای خوش در زندگیتان بیندیشید. چه اتفاقی میافتد؟ این کار را میتوان سر جلسهی امتحان یا کنکورهم انجام داد، البته برای چند لحظه یا دقیقه. تا مسیر اضطراب عوض شود. کلید: با ادارهی آگاهانه و اختیاری فعالیتهای مغزی، میتوان بر اضطراب مسلّط شد. هر جا که اضطراب شما را فرا گرفت، فوری سعی کنید به حالت قبل از اضطراب باز گردید. اگر مثلاً سر جلسهی امتحان سؤال جاری یا سؤال قبلی را خوب پاسخ دادهاید، و حالا به سؤالی رسیدهاید که شما را نگران میکند به همان سؤال قبلی برگردید، به خودتان قوّت قلب بدهید و از روی سؤالی که سخت بوده فعلاً عبور کنید تا بعد سر فرصت به آن بپردازید. کلید: اگر مضطرب شدید، سعی کنید به حالت قبل از اضطراب بازگردید تا بتوانید اوضاع را به کنترل خود در آورید. جسارت ورزی بیایید آخرین حدّ اضطراب را تصورکنید، واقعاً چه اتفاقی میافتد؟ این یکی از آموزههای روانشناسی برای افرادی است که از مقابله با شرایط استرسزا هراس دارند. جسارتورزی میتواند مانع اضطراب شود. گاهی بد نیست انسان این جسارت را به خود بدهد که حدّ نهایی یک موضوع استرسزا را برای خود پیشبینی و تصور نماید. به کسانی که لکنت زبان دارند، توصیه میشود که به جای مخفی کردن لکنت خود، سعی کنند هر چه بیشتر لکنت داشتهباشند و به کسانی که اضطراب دارند، توصیه میشود به جای کلنجار رفتن برای پس زدن اضطراب، سعی کنند هر چه بیشتر در خود اضطراب به وجود آورند. میگویند در بلا بودن از بیم بلا است. این بهتراست که از ترس اضطراب بیشترمضطرب شویم یا آن را به وجود آوریم که بلا از سرمان بگذرد! کلید: یک راه مقابله با اضطراب آن است که به جای تلاش برای کنترل، آن راتجربه کنیم، این یعنی جسارت ورزی. آموزش آرمیدگی شاید شما هم اسم ریلکس راشنیده باشید. در آموزش ریلکس (=آرمیدگی) فرد یاد میگیرد تا ماهیچههای بدن خود را به آرامش کامل درآورد. به این ترتیب که ابتدا یک دسته از ماهیچههای بدن خود را به حال انقباض(جمع کردن، فشرده کردن) در آورد و بعد آنها را شل کند، تا این که احساس شل شدن را در آن دسته عضلات احساس نماید. بعد، از فرد خواسته میشود تااین تمرین انقباض- شل کردن را، با تمامی قسمتهای بدن خود (مانند ماهیچههای بازوها، گردن، صورت، شانهها، پاها و غیره) انجام دهد. هر چند این تمرینها ممکن است چند جلسه به طول انجامند، اما سرانجام فرد قادر خواهدبود که در یکی دو دقیقه به حالت آرمیدگی کامل درآید. حداقل استفاده از آرمیدگی این است که وقتی خسته شدید یا اضطراب به شما دست داد، روی صندلی راحت بنشینید، چند نفس عمیق بکشید و تعدادی ازعضلاتی را که لازم میدانید، با فرمان خودتان سفت و شل کنید. کلید: آموزش آرمیدگی، روشی سریع برای بازگشت به حالت آرامش است. شناخت تأثیرات فردی اضطراب هر فرد باید بداند که اضطراب چگونه علایم خود را در او نشان میدهد. شناخت این علایم میتواند به کنترل آنها کمک کند. اضطراب با تأثیرات هورمونی خود، بعد از شروع، دامنهی بیشتری میگیرد و در نهایت به اوج خود میرسد. اگر کسی بر این نکته آگاهی داشته باشد، سعی میکند کمی صبر نماید تا دامنهی اضطراب تمام شود و به تدریج به حالت آرامش باز گردد. اما اکثر افراد از خود اضطراب هول و دستپاچه شده و این باعث میگردد اضطراب آنها دچار افت و خیز بیشتری شود و طول بکشد. کلید: شناخت رفتارهای نشان دهندهی اضطراب، به کنترل آن کمک میکند. تمرین اضطراب! اضطراب را میتوان مانند درسها و تستها تمرین کرد. با این سؤالات میتوانید چگونگی، میزان و روشهای کنترل اضطراب را تمرین و تجربه نمایید. آیا میتوانید خود را مضطرب کنید؟ آیاعوامل ایجاد کنندهی اضطراب را در مورد خودتان میشناسید؟ آیا میتوانید اتفاقات اضطرابزای احتمالی را سر جلسهی امتحانات و یا در کنکور پیشبینی کنید؟ آیا رفتارهای نشان دهندهی اضطراب را در مورد خودتان شناسایی کردهاید؟ آیا راههایی برای مقابله با اضطراب پیشبینی کردهاید؟ اگر اضطراب دارید یا فکر میکنید احتمال دارد در روز جلسهی امتحان یا کنکور اضطراب به سراغتان بیاید، حداقل 2 تا 3 جلسه به تمرین اضطراب اختصاص دهید. کلید: برای مواجهه با اضطراب، اگر میتوانید اضطراب را تمرین کنید. دو یادآوری بسیار مهم: 1- برای کنترل اضطراب، به هیچ وجه از چند روش با هم استفاده نکنید. ببینید در روشهای ذکر شده، کدام مورد برای شما مناسبتر است. بر اساس اولویت بندی خودتان به ترتیب از روشهایی که قابلیت بیشتری دارند، استفاده کنید. 2- هیچ وقت برای کنترل اضطراب یا رفع خستگی و خواب آلودگی، سر خود و بدون تجویز پزشک سراغ داروها و مواد مسکن نروید. نتیجهگیری: * ایمان و اعتقاد قلبی به خداوند، آرامش بیشتر را در همهی امور زندگی به ارمغان خواهدآورد. * با شناسایی تیپ شخصیتی، آمادگیهای خود را برای مقابله با اضطراب ارزیابی کنید. * برای کاهش اضطراب، اعتماد به نفس خود را تقویت کنید. * ورزش و تحرک جسمانی، شادابی و نشاط و آمادگیهای روانی را افزایش میدهد. * خاصیت شوخ طبعی و بذلهگویی را در کاهش اضطراب نادیده نگیرید. * تصویر سازی ذهنی، موقعیت واقعی جلسهی آزمون و کنکور را تجربه کنید. * با ادارهی آگاهانه و اختیاری فعالیتهای مغزی، میتوان بر اضطراب مسلّط شد. * اگر مضطرب شدید، سعی کنید به حالت قبل از اضطراب بازگردید تا بتوانید اوضاع را به کنترل خود در آورید. * یک راه مقابله با اضطراب آن است که به جای تلاش برای کنترل، آن راتجربه کنیم، این یعنی جسارت ورزی. * آموزش آرمیدگی، روشی سریع برای بازگشت به حالت آرامش است. * شناخت رفتارهای نشان دهندهی اضطراب، به کنترل آن کمک میکند. * برای مواجهه با اضطراب، اگر میتوانید اضطراب را تمرین کنید.
که با دستههای گل، اسباببازی، دستمال برای پاک کردن شیشه ماشین و …. به طرف انبوه ماشینها حرکت میکنند تا شاید فقط یک یا دو ماشین با چانهزدن گلی بخرند و دستمالی بر روی شیشه ماشین کشیده شود؛ و باز در پی تکرار رنگ چراغها میتوانید بارها و بارها نظارهگر این حرکت اتوماتیکوار انسانی باشید. این کودکان متکدی و دستفروش را روی پل عابر پیاده، کنار پیادهرو و یا سایر مکانهای پررفت و آمد به گونههای متفاوت میبینید.
در اولین نگاه، سؤالی که به ذهن متبادر میشود؛ این است که این کودکان از کجا میآیند و به کجا میروند. نقطه آغاز روزشان کجا است و مأمن و پناهگاهشان کجا؟ پول حاصل از رفت و آمد بین ماشینها و نشستن کنار پیادهرو را به چه کس یا کسانی میسپارند؟ پاسخ سؤال اول را کسانی درمییابند که اگر بر حسب اتفاق صبح خیلی زود در خیابان تردد کنند، وانت نیسانهایی را میبینند که انبوهی از کودکان خواب آلود را روی هم مانند بستههای پستی انباشتهاند تا به مقصد یعنی محل کارشان برسانند و در آخرین دقایق شبانگاه، باز تکرار راه، پیموده شده است؛ چهرههای خسته، گرسنه و خوابآلوده کودکان، پاسخ سئوال دوم برمیگردد به خانوادهها و یا سرپرستان این کودکان خیابانی.
در سالهای گذشته، شاهد طرح جمعآوری متکدیان و ساماندهی کودکان خیابانی بودیم که که تعدادی از آنها همشهری محسوب میشوند و برخی دیگر میهمانان ناخوانده کشورهای همسایه. متولیان این امر از بهزیستی گرفته تا شهرداری، کمیته امداد و یا سایر دستگاههای اجرایی، یکدیگر را به کمتوجهی در مسئولیتشان، عدم تخصیص اعتبار، عدم اجرای صحیح و اصولی طرح متهم میکنند و در پی آن هنوز که هنوز است نه طرح به شور رسیده و نه کودک خیابانی سامان یافته است.
آوردن این مقدمه بهانهای بود برای پرداختن به بحث آسیبشناسی پدیده کودکان خیابانی و خطراتی که متوجه ایشان از طرف جامعه و همچنین وجود این کودکان در بطن روزمرگی کلان شهرها و شهرهای بزرگ دارد.
اهمیت پرداختن به پدیده کودکان خیابانی
بیشک اندیشه مطالعه و بررسی کودکان خیابانی در سال های گذشته اذهان کارشناسان مسائل اجتماعی را مشغول نموده است. کودکان فقیر دارای خانواده یا بدون خانواده که در خیابانها، ایستگاههای راهآهن، و سایر مراکز تجاری زندگی میکنند، بخشی از جامعه بشری هستند که پرداختن به آن، جلوگیری از شروع آسیبهای اجتماعی است.
بر طبق نظیر یونیسف، کودکان خیابانی با واقعیت تلخی از جدایی فزاینده خانواده روبهرو هستند و در خطر از دست دادن امکانات اساسی همچون بهداشت و آموزش میباشند. کودکان خیابانی با فقر شدید و تجربه مجموعه خطراتی مواجه هستند که اثر مخربی بر سلامتی آنها دارد. آنها با گرسنگی و تغذیه ضعیف، مشکلات بهداشتی، فقدان سلامت روانی، تأخیر تحولاتی، مشکلات روانشناختی و عدم پیشرفت تحصیلی مواجه هستند. این پیامدهای بیخانمان با دیگر پیامدها زنجیرهای را تشکیل میدهند که نیازهای تغذیهای کودکان برآورده نشود. رشد، تحت تأثیر قرار گرفته و به تبع آن سلامت جسمانی به خطر میافتد و این امر بهداشت روانی را به شدت تحت تأثیر قرار داده، و در نتیجه توانایی تمرکز کاهش مییابد و در پی آن عملکرد اجتماعی به شدت دچار افت میشود.
کمبود این امکانات در سنین نوجوانی و جوانی برای دختران بیخانمان در زمان بارداری که عمدتاً ناخواسته است، کودکان بیخانمان را در معرض وزن کم در زمان تولد، مشکلات سلامت و بیماریهای مزمن، مشکلات شناختی و تحولی سنین رشد و مشکلات تحصیلی قرار میدهد. البته این نکته قابل تأمل است که تعداد بسیار کمی از این کودکان از امکان تحصیلات ابتدایی برخوردار میگردند.
مشکلات سلامتی با مشکلات روانشناختی همراه با عملکرد ضعیف اجتماعی، اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری به دنبال حضور در خیابان، منجر به بروز شدیدترین آسیبهای روانشناختی میشود.
کودکان خیابانی چه کسانی هستند؟
سازمان جهانی بهداشت، کودکان خیابانی را به چهار گروه مختلف دسته بندی کرده است:
1 - کودکانی که در خیابانها زندگی میکنند و اولین نگرانی آنها زنده ماندن و داشتن سرپناه است.
2 - کودکانی که از خانواده خود جدا - شدهاند و موقتاً در مأمنی مانند خانههای متروک و سایر ساختمانها، پناهگاهها و سرپناهها زندگی میکنند و یا از منزل یک دوست به منزل دوست دیگر میروند.
3 - کودکانی که تماس با خانواده خود را حفظ میکنند ولی به علت فقر، پرجمعیت بودن خانواده و یا سوءاستفاده جنسی و جسمی از آنان در بعضی شبها و اکثر ساعات روز را در خیابانها به سر میبرند.
4 - کودکانی که در مراکز ویژه نگهداری می شوند اما قبلاً در وضعیت بیخانمانی به سر میبردهاند و در معرض خطر برگشت به همان وضعیت هستند.
از مشخصات برجسته کودکان خیابانی میتوان به این موارد اشاره کرد:
بیگانه و طرد شدن آنها از نظام و ساختار معمول اجتماعی، اقدام به رفتارهای شدید ضداجتماعی (Anormy) و صدمه به خود، داشتن سوء ظن به خدمات رسمی و در نتیجه استفاده کم از منابع کمی موجود، زندگی کردن پایینتر و خارج از محدودههای سنتی سیستم رفاهی.
وجه مشخص دیگر این کودکان گذراندن وقت زیاد در خیابان است. همچنین خیابان منبع اولیه برای معاش این گروه محسوب میشود و بدین ترتیب مشخص میگردد که به طور شایسته و مطلوب توسط بزرگسالان نگهداری نمی شوند. این کودکان معمولاً یا دارای یک والد پدر یا مادر بوده و یا شاهد حضور ناپدری یا نامادری در خانه هستند. در حالتهای بعدی میتوان از کودکانی نام برد که بیسرپرست هستند و یا در مراکز شبانهروزی بهزیستی نگهداری میشوند.
کودکان خیابانی از لحاظ تأمین معاش به چند گروه تقسیم می شوند:
متکدیان، بزهکاران (سارقین، توزیعکنندگان مواد مخدر، متخلفین جنسی)، - کارگران خیابانی در مشاغل کاذب، کارگران خیابانی در مشاغل واقعی، ولگردان متکدی با مشاغلی همچون تنقلات فروشی، واکسی، روزنامه و گلفروشی، فال، کوپن فروشی و در نهایت ضایعات جمع کنها.
در این میان کودکان خیابانی هستند که با خانواده تماسهای مکرر دارند، به مدرسه میروند و در پایان روز به خانه برمیگردند. عدهای دیگر، گاهگاهی با خانواده تماس دارند، به مدرسه نمیروند و به ندرت شبها به خانه برمیگردند. و گروهی دیگر، کودکانی هستند که با خانواده خود هیچ تماسی ندارند، از تحصیلات بیبهرهاند و در جستجوی سرپناه و غذا با گروه همسالان تعامل دارند.
از نکات برجسته کودکان خیابانی، علل فرارشان از منزل است. از عوامل مهم میتوان فقر (اقتصادی)، تفاوت شدید طبقاتی و نبود عدالت اجتماعی، نرخ بالای بیکاری، افزایش بیرویه جمعیت در محلههای حاشیهنشین شهرها، فقر فرهنگی خانوادهها (بی سوادی و کم سوادی)، افزایش نرخ طلاق، اعتیاد، فوت یک یا هر دو والد بر اثر سوانح طبیعی و یا اجتماعی، افزایش بیرویه مشاغل کاذب با درآمد بالا، کمرنگ شدن فرهنگ مذهبی و ملی و سست شدن بنیان ارزشهای اخلاقی و اعتقادی در جامعه را نام برد.
در این میان فرار کودکان از خانه با محوریت خانواده نقش اساسی را ایفا میکند. عدم به کارگیری راهکارهای تربیتی صحیح و بروز مشکلات متعدد، تبعیض بین فرزندان، کمبود محبت، لوس شدن، تنبیهات شدید فیزیکی، سوء استفاده جنسی، عدم درک حساسیتهای دوران بلوغ نوجوانی، ترس کودک از حضور در مدرسه، تفاوت سنی فاحش والدین و کودک و نوع ارتباط بین نسلی، مقدار زوجات پدر خانواده، اختلالات روانی، سرقتهای کوچک و بزرگ در منزل و مدرسه، فقر مادی و فرهنگی خانواده و طلاق، عمدهترین مشکلات درون خانواده است.
پیامد فرار از خانه و پناه آوردن کودکان به خیابان چیزی نیست جز آغاز سوءاستفادههایی از این کودکان از قبیل:
آموزش کودکان و بکارگیری آنان برای حمل و توزیع مواد مخدر و سایر موارد غیرقانونی، آموزش و بکارگیری کودکان برای تکدیگری، آموزش و بکارگیری کودکان برای انواع سرقت، جیببری، کیفزنی، کیفقاپی، خفتگیری، کودکربایی و … ، بهرهکشی و سوءاستفاده جنسی، فروختن کودکان جهت تجارت اعضای بدن، آموزش و بکارگیری در اماکن فساد، فروختن و یا اجاره کودکان به منازل، بکارگیری در مشاغل خدمات پست دستفروشی و معرکهگیری، از جمله این سوء استفادههایی هستند که آثار مخربی برای سلامت جسمی و بهداشت روانی کودکان خیابانی برجا میگذارد.
هرگونه اقدام جهت پیشگیری یا کنترل پدیده اجتماعی کودکان خیابانی مستلزم شناخت این گروه در دستهبندیهایی است که به آنها اشاره گردید. اما این پیشگیری و کنترل نیازمند ابزارهای ویژهای هستند که دستگاه اجرایی، سازمانهای غیردولتی و خیریهای، نقش تأثیرگذاری بر آن دارند. از مهمترین این عوامل میتوان به:
• حساس شدن و فعال شدن نهادهای دینی نسبت به پدیده کودکان خیابانی.
• حمایتهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از طریق سازمانهای غیردولتی از خانوادههای کودکان خیابانی و گسترش سیستم تأمین اجتماعی.
• ایجاد و گسترش مراکز شبه خانواده برای کودکان خیابانی فاقد خانواده همچون سپردن آنان به خانوادههای فاقد فرزند، برای آن دسته از کودکان خیابانی که فاقد والدین هستند.
• ایجاد مراکز سیار و موقتی به عنوان سرپناه برای کودکان فاقد خانواده.
•تأمین و ایجاد سرپناه شبانه و ارائه آموزشهای کارهای فنی و حرفهای.
• ارائه خدمات مددکاری در محل حضور کودکان خیابانی در خیابانها.
• تفکیک بین دختر و پسر خیابانی جهت پیشگیری و کنترل آسیبهای اجتماعی.
ضرورت رویکرد اجتماعی به این پدیده و توجه به اینکه خیابانی بودن جرم نیست ولی میتواند منجر به جرمی همچون بزهکاری گردد.
• مطرح کردن بحث کودکان خیابانی از طریق نشریات، صدا و سیما و حساس ساختن مردم نسبت به مشکلات کودکان خیابانی.
• توسعه و تجهیز منابع انسانی برای کار با کودکان و نوجوانان خیابانی در موسسات دولتی و غیردولتی.
• تجهیز و فعال نمودن نهادهایی که در سطح شهرداریها، دولت و سازمانهای غیردولتی، با حقوق کودکان و نوجوانان سروکار دارند.
• استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها در امور ساماندهی و بازپروری کودکان خیابانی اشاره کرد.
با توجه به مطالب فوق باید اذعان داشت که پدیده کودکان خیابانی که هر روز شاهد افزایش جمعیت آنها هستیم، مسلتزم بازنگری در راهکارهای استفاده شده در این حیطه است. زیرا این کودکان با توجه به اینکه در ردههای سنی مختلف قرار دارند، احتیاج به محیط مناسب برای رشد خواهند داشت. لذا باید با توجه به عواقب این پدیده که شامل بزهکاری، سرقت، اختلالهای شخصیتی و … میشوند، تلاش شود تا شناختی بهتر از وضعیت این کودکان حاصل گردد.
در حال حاضر این پدیده از شهرهای بزرگ مانند: تهران، اصفهان، شیراز و مشهد به شهرهای کوچک نیز سرایت پیدا کرده است و در صورت عدم برنامهریزی دقیق شاهد آسیبهای اجتماعی این پدیده خواهیم بود.
متن از :مژده صبا
مطالب قدیمی تر |
.: Weblog Themes By Pichak :.